همانطور که می دانید کود اوره بدلیل وجود نیتروژن بالا در بازار از ارزش خاصی برخوردار است و با فرمول شیمیایی 0-0-46 پر مصرف ترین کود در ایران و سایر کشورهای دنیاست که متاسفانه روند فزاینده ای هم در مصرف آن وجود دارد. کاربرد اصلی این کود در تامین نیتروژن گیاهان است و باعث سرسبز دیده شدن آن ها می شود و از طرف دیگر به فرایند فتوسنتز کمک ویژه ای می کند.
لذا لازم دانستیم در راستای افزایش آگاهی کشاورزان محترم نکات مهمی که در مصرف کود اوره باید توجه کنند را در قالب این مقاله ی کوتاه بیان کنیم:
-
کود اوره را بیشتر بشناسیم
این کود صرفا تامین کننده نیتروژن گیاه است و لازم است برای سایر عناصر پرمصرف از قبیل فسفر، پتاسیم و ریزمغذی ها تدبیرات جداگانه ای اتخاذ شود. کشاورزان محترم باید بدانند وجود ناخالصی‌ها و استفاده نادرست از کود اوره میتواند موجب آسیب به گیاهان شود، لذا در استفاده از این کود باید دقت کرد تا از طریق واکنش‌های شیمیایی نیتروژن خاک از بین نرود.
دانستن این نکته نیز خالی از لطف نیست که اولین فردی که کود اوره را شناسایی و تولید کرد شیمی دانی آلمانی به نام فردریک ولر بود که در سال ۱۸۲۸ اولین کود اوره را تولید کرد. جالب آنکه قبل از آن، از طریق منابع ارگانیک چون ادرار، خاک تیره، کود حیوانی و کمپوست اقدام به برآورده کردن نیاز تغذیه ای گیاهان می نمودند.
-
برخی از مضرات کود اوره
یکی از ناخالصی‌های رایج در کود اوره بورت (C2H5N3O2) است. این ماده در خاک تجزیه می‌شود اما فرآیند این تجزیه به مدت زمان طولانی نیاز دارد و از سوی دیگر در طول فرآیند تجزیه، این ماده برای گیاه مسموم‌کننده است.
مشابه سایر منابع نیتروژن، اوره نیز به‌خودی خود میتواند به گیاهان آسیب بزند. به طور مثال ممکن است جوانه‌زنی بذر را از بین ببرد یا این فرآیند را کاملاً متوقف کند. همچنین مقدار زیاد نیتروژن سبب «سوختگی» محصولات می‌شود.
-
اوره چگونه در خاک تجزیه می شود؟
اولین گام برای اینکه نیتروژن موجود در اوره (CH4N2O) برای گیاه قابل جذب باشد، آن است که این ماده تبدیل به آمونیاک (NH3) یا یون‌های آمونیوم (+NH4) و یون‌های بی‌کربنات (-HCO3) شود.
به‌طور طبیعی، باکتری اکسیدکننده آمونیاک (AOB)، این فرآیند را به‌کمک آنزیم اوریاز (Urease) سرعت می‌بخشد. بنابراین، در طی فرآیندی به‌نام «ترکیب‌با‌نیتروژن»، آمونیاک اکسید می‌شود و نیتریت تولید می‌گردد. باکتری اکسیدکننده نیتریت (NOB)، نیتریت را اکسید می‌کند و نیترات بدست می‌آید. دو ترکیبی از نیتروژن که بیشترین قابلیت جذب توسط گیاه را دارند، آمونیوم و نیترات هستند.
پس از واکنش شیمیایی که با مصرف اوره در خاک ایجاد می شود باید مراقب بود تا آمونیوم تبخیر نشود زیرا برای کشاورزانی که در مزارع وسیع فعالیت می کنند و در محاصره تبخیر هستند این کار می تواند بسیار مضر باشد. بیوره که بدلیل گرمای زیاد در طول ساخته شدن اوره ایجاد می شود بهنگام استفاده از کود اوره تاثیر مسمومیت بر محصولات دارد که در این امر مرکبات از بقیه گیاهان آسیب پذیرتر هستند.
کود اوره پس از تجزیه به آمونیاک، آمونیوم، نیتریت و نیترات تبدیل می شود. آمونیاک در صورت گرم بودن هوا، راکد بودن آب مزرعه و pH بالا متصاعد شده و از دسترس گیاه خارج می شود. نیتریت و نیترات نیز بدلیل دارا بودن بار منفی جذب خاک نمی شود و شسته شده و به اعماق خاک و در نهایت سفره های آب زیرزمینی وارد می شود و علاوه بر آلوده کردن آبهای زیرزمینی، محصولات برنج و سایر گیاهان را مخصوصا در شمال کشور مسموم می کند. گیاهانی که مسموم شده اند اگر به مصرف دام یا انسان برسند در بدن نیز ایجاد مسمومیت می نمایند.
-
اوره روی pH خاک اثر می‌گذارد
در طول فرآیند نیتروژن‌دار کردن، تعداد یون‌های آزاد نیتروژن (+H) در خاک افزایش می‌یابد، در نتیجه خاک اسیدی می‌شود. به‌علاوه، وقتی گیاهان یون‌های آمونیوم را جذب می‌کنند (+NH4)، یون‌های هیدروژن را در محیط خاک آزاد می‌نمایند. در نتیجه، باید به‌کمک ترکیباتی چون کربنات کلسیم مؤثر (ECC) میزان اسیدیته اضافی خاک را از بین برد و خاک را به حالت خنثی نزدیک کرد.
زمانی که اوره حل می شود در نواحی اطراف آن pH خاک بالا رفته و آمونیاک تولید می شود، این نواحی می توانند برای چند ساعت سمی باشند و این آمونیاک توانایی از بین بردن دانه ها و ریشه های نهال ها را دارد. به همین دلیل این محصول نباید در تماس مستقیم با دانه ها و ریشه ها باشد.
-
رشد سالم گیاهان به کیفیت وابسته است، نه کمیت!
همانگونه که در بالا اشاره شد، مقدار زیاد کود اوره، یا به عبارتی مقدار زیاد نیتروژن روی گیاه اثرات منفی به همراه دارد. همچنین این موضوع روی محیط پیرامون گیاه نیز اثرات منفی می‌گذارد زیرا نیتروژن در آب قابلیت حرکت بالایی دارد و نشت این ماده از آبهای مناطق کشاورزی به سایر آبراهه‌ها میتواند خطرناک باشد. بنابراین، اگرچه کودهای اوره با آب‌وهوا سازگار هستند و از لحاظ اقتصادی مناسبند، در هنگام استفاده باید دقت زیادی به‌خرج داد تا اولاً بیشترین کارایی را از آنها دریافت نمود و ثانیاً کمترین اثر مخرب بر محیط زیست وارد شود.
-
روش مصرف کود اوره
این کود را به تنهایی یا در ترکیب با سایر کودها بصورت جامد یا محلول در آب می توان استفاده کرد. بدلیل غلظت بالای نیتروژن، لازم است قبل از استفاده با خاک یا ماسه ترکیب شود، همچنین نباید از آن در خاک هایی با آبیاری مازاد یا مرطوب استفاده کرد. بدلیل حلالیت بالای این محصول در آب می توان با آبیاری آن را به عمق خاک منتقل کرد. معمولا گیاهان تا چند روز فرصت دارند تا از نیتروژن موجود در این کود استفاده کنند و نیز پس از استفاده از این کود در خاک واکنش های شیمیایی رخ داده و یون های آمونیوم (+NH4) تولید می شود که سرعت این واکنش به رطوبت خاک بستگی دارد.
این کود به راحتی با مونو آمونیوم فسفات (MAP) و در آمونیوم فسفات (DAP) مخلوط می شود اما برای ترکیب شدن با سوپر فسفات ها بدلیل واکنش پذیری اوره با آب آزاد شده توسط سوپر فسفات ها منع مصرف وجود دارد.
-
زمان مصرف کود اوره
بهترین شرایط استفاده از کود اوره در یک روز خنک با باد کم یا ترجیحا بدون باد است آنهم با دمای 15 درجه سانتی گراد. زیرا اگر دما کمتر از 15 درجه سانتی گراد باشد سرمای زمین باعث اختلال در جذب بموقع و ترکیب مناسب اوره با خاک می شود و اگر دما بیش از 15 درجه باشد در صورت ماندن اوره روی زمین نیتروژن آن از بین می رود.
توجه نمایید که در زمان استفاده از کود اوره حتما از دستکش و ماسک استفاده شود تا عوارض پوستی و تنفسی ایجاد ننماید.
توصیه به کشاورزان محترم
اگرچه کود اوره مورد مصرف بسیاری از محصولات باغبانی و زراعی است، اما با در نظر گرفتن معایب و ترکیبات شیمیایی مضری که سبب آسیب به خاک و محصول کشاورزی می شود، بهتر است از کودهای جایگزین که آثار مخرب به مراتب کمتری دارند استفاده شود. از جمله این کودها می توان به کودهای معدنی تکسا و آرین دیبا اشاره کرد که علاوه بر نیتروژن، فسفر و پتاسیم، سایر ریزمغذی ها و درشت مغذی های مورد نیاز گیاهان را نیز دارا می باشند و به دلیل ماهیت و ساختار معدنی خود هیچ ضرری برای خاک و برداشت محصول کشاورزی نخواهند داشت. کود تکسا و کود آرین دیبا دچار واکنش و تجزیه شیمیایی در خاک نمی شوند و pH خاک را نیز تغییر نمی دهند و به دلیل سازگاری با انواع شرایط آب و هوایی و بافت های خاک متنوع در کشور قابلیت استفاده بر روی تمام محصولات کشاورزی را دارند.